Bugüne kadar “download” ve “upload” tabirlerini birçok defa duymuş olmalısınız. Bu tabirleri basitçe “indirme” ve “yükleme” olarak Türkçeleştirebiliriz. Lakin bu tabirler aslında teknoloji dünyasında ne manaya geliyor? Bir web sitesine belge yüklerken yahut web üzerinden bir şey indirirken süreç nasıl işliyor?
Bunlar rastgele bir web kullanıcısının anlaması gereken temel tabirlerdir. İnternete abone olurken, sürat testi yaparken, ağ meselelerini giderirken, internet suratınızı seçerken yahut birçok farklı durumda bu tabirler devreye girer. Artık bu tabirlerin ne manaya geldiğine bakalım ve süreçleri daha düzgün kavramanız için temel bilgileri ele alalım.
Web ortamında upload (yükleme) terimini kolay bir tabirle bir şeyi “göndermek” halinde özetleyebiliriz. Dataları bulut ortamına, sunucuya yüklemek üzere düşünebilirsiniz. Yani bu durumda bir karşı taraf var. Yabancı kaynaklarda bu süreçten bazen “upwards (yukarı yönlü) olarak bahsedilir.
Bir web sitesine, öbür bir kullanıcının bilgisayarına yahut bir ağ pozisyonuna bir şey yüklediğinizde, aygıtınızdan başka aygıta data göndermiş olursunuz. Evraklar, web sitesinin tutulduğu bir sunucuya yahut evrak transfer uygulamalarında olduğu üzere direkt diğer bir aygıta yüklenebilir.
Örneğin bir toplumsal medya platformuna fotoğrafınızı yüklediniz. Bu durumda fotoğrafınızı toplumsal medya sitesine, daha gerçek bir tabirle web sitesinin sunucusuna göndermiş olursunuz. Evrakın kaynağı sizsiniz ve öbür bir yere ulaştı. Bir şeyin “upload” olabilmesi için evrak tipi yahut nereye gittiği kıymetli değil. Rastgele bir data transferi için bu terim kullanılabilir. E-posta yoluyla çalışma arkadaşınıza doküman göndermeniz, YouTube’a görüntü yüklemeniz yahut çevrimiçi müzik koleksiyonunuza müzik yüklemeniz üzere örnekleri çoğaltabiliriz.
Karşı tarafa göndermenin tersine, download demek indirmek ya da öteki bir deyişle kaydetmek demektir. Bu durumda tam aksisi olarak öteki bir kaynaktan bilgi alırız. Tıpkı halde, indirdiğiniz şeyin hiçbir değeri yoktur. Boyutu ne olursa olsun, telefon, bilgisayar, tablet yahut rastgele bir aygıt için farklı bir pozisyondan bilgi aldığımızda bir şeyleri “download etmiş” oluruz. Web’den her türlü bilgi indirilebilir: kitaplar, sinemalar, yazılımlar vb.
Örneğin seyahat halindeyken bir sinema izliyorsunuz; bu süreçte sineması oluşturan gerçek datalar siteden (sunucudan) alınır ve telefonunuza kaydedilerek lokal olarak kullanılabilir hale gelir. Twitch’te bir canlı yayın izlerken de aslında bir grup datalar indiriyoruz. Yayını yapan kişi dataları karşıya gönderirken (upstream), siz yayını izlemek için bitler alırsınız (downstream).
İnterneti kullanırken download ve upload sürecini birebir anda gerçekleştirebiliyoruz. Web tarayıcınızı açın ve Google.com’a gidin. Bir kelimeyi arattınız (uploading) ve karşılığında arama sonuçları karşınıza çıktı (downloading). Girdiğiniz her arama terimi, aradığınız şeyleri talep etmek için siteye küçük data kesimleri halinde gönderilmekte. Gönderdiğiniz bu isteklerin her biri, aygıtınızda başlayıp Google sunucularında son bulduğu için bu da aslında bir upload süreci. Sonuçları görmek istediğimizde ise görüntülediğimiz web sayfasının oluşması için bize küçük bitler gönderiliyor. Yani bir şeyleri karşı taraftan alıyoruz.
Daha somut bir örnek için e-posta senaryosunu düşünün. Birine e-posta yoluyla fotoğraf gönderdiğinizde, fotoğrafları bir e-posta sunucusuna (Hotmail, Gmail gibi) yüklüyorsunuz. Size e-posta gönderen birinden gelen fotoğraf eklerini kaydetmek istediğinizde ise bunları aygıtınıza indirmiş, yani download etmiş oluyorsunuz.
Yüklemeler ve indirmeler her vakit art planda gerçekleşir. Bir teknolojik aleti kullanırken art planda aşağı ve üst taraflı sayısız data transferi yapılır. Aslında birçok vakit bu süreci takip etmemiz gerekmez, lakin ortadaki farkı bilmek kimi durumlarda değerlidir.
Örneğin konutunuza internet bağlatırken 50 Mbps download (indirme hızı) ve 5 Mbps upload (karşıya yükleme hızı) üzere sürat kıymetleri görürsünüz. Birçok insan için download suratları upload suratlarına nazaran daha değerlidir. Standart kullanıcılar çok yüksek upload suratına gereksinim duymaz. Lakin değişen internet kullanım gereksinimleriyle birlikte upload suratları çok daha kıymetli hale geldi. İş, oyun yahut yayıncılık fark etmeksizin interneti kullanırken gereksinimlerinizi bilmeniz gerekir. Ayrıyeten bilginiz olmadığında muhtaçlığınızdan çok daha yüksek internet faturaları ödeyebilirsiniz.
İnternet Suratını Nasıl Test Ederiz?
Bağlantı testi konusunda tanınan olan speedtest.net adresini ziyaret edebilirsiniz. Ayrıyeten Speedtest’in taşınabilir uygulamaları da var. Örneğin internet servis sağlayıcınız 20 Mbps indirme ve 5 Mbps yükleme suratları vaat ediyor. Sürat testi yaptığınızda aşağıdakine emsal biçimde yahut buna yakın sonuçlar almanız gerekir.
Ek olarak, MBps (megabyte) ve Mbps (megabit) kıymetlerinin farklı olduğunu bilhassa belirtelim. 1 byte 8 bit’e eşittir. Örneğin 20 Mbps internet suratına sahipseniz, rastgele bir kaynaktan indirme/yükleme yaparken saniyede en fazla 2.5 MBps (MB/sn) sürate erişebilirsiniz. İnternet indirme suratınız, ödediğiniz fiyatla de ilişkili olarak internet servis sağlayıcınız tarafından belirlenir.
Bazı beşerler indirmek yerine bilgi akışını (streaming) tercih eder. Bunlar benzeri şeyler, lakin teknik olarak birebir değiller.
Örneğin sinemaları indirmek yerine çevrimiçi izlemenizi sağlayan platformlar vardır. Bilgiler gerçek vakitli olarak yüklense de aygıtınıza kalıcı olarak kaydolmaz. Netflix’ten örnek verelim. Uygulamaya giriş yaptıktan sonra direkt bir dizi yahut sinema izlemeye başladığınızda karşıdan bilgi almış, yani tekrar indirme yapmış olursunuz. Lakin izlediğiniz şeyler aygıta kaydolmaz. Öte yandan içeriği indirmek için farklı bir kısım daha var. Bir sineması kalıcı olarak kaydettiğinizde sonrasında istediğiniz vakit izleyebilirsiniz.
İnternet teması olmadan sinema izlemek, doküman düzenlemek yahut müzik dinlemek istiyorsanız belgeyi büsbütün indirmeniz gerekir. Fakat içeriğe ulaşabilmek için indirme sürecinin büsbütün bitmesini beklemeniz kaide.
Veri yüklemelerini ve indirmelerini destekleyen temel ağ protokolleri vardır. En değerli protokol olarak aygıtlar ortasında data göndermek ve almak için sunucuları/istemcileri kullanan FTP’yi (File Transfer Protocol-Dosya Transfer Protokolü) örnek gösterebiliriz. FTP, internete bağlı olan iki bilgisayar ortasında süratli halde belge transferi sağlar. FTP uygulamasını belge yüklemenin yanı sıra evrak indirmek için de kullanabilirsiniz.
Bir oburu ise web tarayıcınız aracılığıyla bilgi gönderip aldığınızda kullanılan protokol olan HTTP’dir (Hyper Text Transfer Protocol). Girmek istediğiniz sitenin adresini yahut IP adresini tarayıcı çubuğuna girdikten sonra HTTP yardımı ile siteye bir temas isteği sarfiyat. Bu irtibat isteğini kabul eden sitenin sunucusu ile ilişki kurulur ve internet sitesine girmiş olursunuz.
