Teknoloji dünyasında geçtiğimiz yıldan bu yana en çok ses getiren kavramlardan biri hiç elbet metaverse ile birlikte NFT’ler oldu. Bu süreçte insanların fizikî olarak var olmayan yapıtlara binlerce, hatta milyonlarca dolar ödediklerine şahit olduk ve olmaya da devam ediyoruz. Fakat şöyle bir gerçek var ki, insanların pek birden fazla NFT’lerin tam olarak ne oldukları ve ne işe yaradıkları konusunda bilgi sahibi değil. İşte biz de bu yazıda, The Verge’ün ilgili yazısından yola çıkarak elimizden geldiğince NFT kavramını sizlere açıklamaya çalışacağız.
NFT, aslında “non-fungible token” tabirinin kısaltılmış hali. “Non-fungible token” tabiri ise direkt olarak Türkçe’ye çevirdiğimizde, “takas edilemez jeton” manasına geliyor. Bu söz öbeği, kelam konusu şeyin eşsiz olduğu ve öbür bir şeyle değiştirilemeyeceği manasına gelmekte. Örneğin bir Bitcoin takas edilebilir ya da öteki bir deyişle değiştirilebilir. Bir Bitcoin’i öteki bir Bitcoin ile takas ettiğinizde, büsbütün tıpkı şeye sahip olursunuz. Bununla birlikte cinsinin tek örneği olan bir oyun kartı değiştirilemez. Yani kelam konusu oyun kartını öteki bir kartla takas ettiğinizde, büsbütün farklı bir oyun kartına sahip olursunuz.
Teknik manada, her NFT’nin blok zincirinde eşsiz bir jeton olduğunu söyleyebiliriz. Lakin NFT’ler, bir yandan sırf tek bir gerçek versiyonu bulunan bir sanat yapıtı üzere olabilirken, bir yandan da yüzlerce numaralı kopyası bulunan bir sanat yapıtı üzere de olabilirler.
Çok yüksek düzeyde NFT’lerin birden fazla, Ethereum blok zincirinin bir kesimidir. Ethereum, Bitcoin ya da Dogecoin üzere bir kripto para ünitesidir. Lakin Ethereum blok zinciri, bir Ethereum kripto parasından farklı bir biçimde çalışmasını sağlayan ekstra bilgileri depolayan bu NFT’leri de dayanaklar. Başka blok zincirlerinin de kendi NFT sürümlerini uygulayabileceğini belirtmekte yarar var. Ki esasen halihazırda kimilerinin NFT sürümleri mevcut.
Bu sorunun yanıtı, bir NFT üreticisi/sanatçısı mı, yoksa bir NFT alıcısı mı olduğunuza nazaran değişiklik gösteriyor.
Eğer bir sanatçıysanız, NFT’ler size olağan kurallar altında çok da piyasası olmayabilecek çalışmalarınızı satma fırsatı sunar. Örneğin sahiden kulağa güzel gelen bir dijital çıkartma fikri bulduğunuzda, bunu paraya dönüştürmenin en muhtemel yolu, NFT olarak satışa çıkarmaktır. Ayrıyeten etkinleştirdiğiniz takdirde, NFT’leriniz her satıldığında ya da el değiştirdiğinde size bir yüzde ödenmesini sağlayan bir NFT özelliği de mevcut. Bu özellik de çalışmalarınızın siz elden çıkardıktan sonra tanınan olması durumunda, hala çalışmalarınızdan yarar sağlamanıza imkan tanır.
Bir alıcı ya da öteki bir deyişle sanat koleksiyoncusu açısından olaya yaklaşacak olursak, bir sanat eseri satın almanın bariz yararlarından biri, sevdiğiniz sanatkarları finansal olarak desteklemenize müsaade vermesidir. Bu durum, NFT’ler için de geçerlidir. Bir NFT satın almak, genel olarak size onu çevrim içi olarak paylaşmak, şayet bir imajsa profil fotoğrafınız olarak ayarlamak üzere birtakım temel kullanım hakları da verir. Buna ek olarak elbette ki toplumsal medyada ve sağda solda kelam konusu NFT’nin sahibi olduğunuzla ilgili övünme hakkına da sahip olacağınızı belirtmekte yarar var.
Bunların yanı sıra NFT’ler, satın aldığınız ve pahasının bir gün artmasını umduğunuz başka spekülatif varlıklar (örneğin fizikî bir koleksiyon ürünü) üzere fonksiyon görebilir. Yani rastgele bir NFT vakit içinde pahasını katlayabilir ve böylelikle aldığınızdan daha yüksek fiyata satarak kelam konusu NFT’den kâr edebilirsiniz. Alışılmış ki, her spekülatif varlıkta olduğu üzere ziyan etme ihtimaliniz olduğunu da hatırlatalım.
NFT’ler dijital olan rastgele bir şey olabilir: çizimler, müzikler, görüntüler ve daha fazlası… Lakin şu anda NFT dünyası, genel olarak dijital sanatı satmak için bu teknolojiden yararlanmaya odaklanıyor. NFT’ler ile ilgili tartışmaların odak noktası, dijital sanat ile birlikte sanat koleksiyonculuğunun evrimi hakkındadır.
Bu ortada NFT’lerin dijital olan rastgele bir şey olabileceğini söylerken hakikaten her şeyi kastediyorduk. Tweet’leri bile… Çünkü Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey, birinci tweet’ini yaklaşık olarak 2.5 milyon dolar karşılığında NFT olarak sattı.
Grimes’ın hazırladığı 50 saniyelik bir görüntü için yaklaşık olarak 390.000 dolar ya da Beeple’ın hazırlamış olduğu bir görüntü için yaklaşık olarak 6.6 milyon dolar ödeyen insanları göz önünde bulunduracak olursak, bir kısmın, NFT’lerin dijital sanat koleksiyonculuğuna evrileceğini düşündüklerini rahatlıkla söyleyebiliriz.
Bu durumla ilgili dikkat cazibeli örneklerden biri, Beeple’ın ünlü müzayede meskeni Christie’s’de açık artırmaya çıkardığı ve sattığı dijital sanat yapıtlarından biriydi. Beeple’ın Christie’s’de açık artırmaya çıkardığı bu dijital manzara, tamı tamına 69 milyon dolara kendine alıcı buldu. Bu sayı, ünlü Fransız ressam Monet’nin 2014 yılında satılan “Nymphéas” isimli tablosunun satış fiyatından 15 milyon dolar daha fazlaydı.
Ama bu noktada şöyle değerli bir sorun mevcut: Bir NFT’nin içerisinde bulunan dijital sanat eserini istediğiniz kadar kopyalayabilirsiniz. Lakin NFT’ler size kopyalanamayacak bir şey vermek üzere tasarlanmıştır: çalışmanın mülkiyeti (ancak sanatçı, tıpkı fizikî sanat yapıtlarında olduğu üzere telif hakkı ve çoğaltma haklarını elinde tutabilir). Fizikî sanat koleksiyonculuğu açısından örneklendirmemiz gerekirse, herkes bir Mona Lisa tablosu satın alabilir, lakin özgününe sırf bir kişi sahip olabilir.
Gerçekte Mona Lisa tablosuna kim sahipse, onu fizikî bir obje olarak kıymetlendirebilir. Dijital sanat eserlerinde ise rastgele bir kopya, sözün tam manasıyla özgünü kadar düzgündür.
Bu vakte kadar Marvel üzere büyük markaların ve Wayne Gretzky üzere ünlü şahısların kendi NFT’lerini satışa çıkarttıklarına şahit olduk. Lakin bu stil markalar ve ünlüler, çıkarttıkları NFT’lerle kripto para meraklılarından fazla daha klâsik koleksiyoncuları hedefliyor. Sonuç olarak her ne kadar geçtiğimiz yıldan beri NFT’lere ağır bir ilgi olsa da, HALA NFT’lerin bir ana akım haline gelmediğini söylemek daha yanlışsız olur.
Her yeni teknolojinin benimsenmesi kelam konusu olduğunda, yeni jenerasyon her vakit bu hususta öncülük yapıyor. Alışılmış, NFT teknolojisi için de bu durum geçerliliğini koruyor. FEWOCiOUS ismiyle tanınan 18 yaşındaki bir genç, NFT drop’larının toplam pahasının 17 milyon doları aştığını söz etse de, bu pek sık rastlanan bir muvaffakiyet değil. The New York Times gazetesi, NFT işiyle uğraşan birkaç gençle konuştu. Gençlerden kimileri, NFT’leri bir grupla bir proje üzerinde çalışmaya alışmanın ya da yalnızca biraz cep harçlığı elde etmenin bir yolu olarak kullandıklarını söyledi.
Teknik olarak dijital olan her şey NFT olarak satılabileceği için natürel ki online ortamdaki bir makale de NFT olarak satılabilir. Ki, bu aslında yapıldı bile. Global iş dünyasına ve iktisada yönelik haberler hazırlayan basın kuruluşu Quartz, 2021 yılının mart ayında birinci NFT haber makalesini 1.800 dolar karşılığında sattığını açıklamıştı. Hatta The New York Times gazetesi de geçtiğimiz devirde bir makaleyi NFT olarak satışa çıkardı.
Bu vakte kadar ekseriyetle bir tıp doğrulama usulü olarak NFT’leri gerçek dünya objelerine bağlamaya yönelik birtakım teşebbüsler hayata geçirildi. Örneğin Nike, “CryptoKicks” ismini verdiği bir NFT sistemi kullanarak spor ayakkabıların özgünlüğünü doğrulamayı sağlayan bir formülün patentini aldı. Yani direkt olarak fizikî bir obje NFT olarak satılmasa da, NFT’lerin fizikî objelerle entegre edildiklerine dair birtakım örnekler gördük. Fakat bu demek değil ki, fizikî bir obje NFT olarak satılamaz. Kim bilir? Tahminen de NFT dünyasının derinliklerinde bir yerlerde bu türlü bir şey yapılmıştır bile…
İnsanların NFT’leri alıp satmalarına imkan tanıyan çok sayıda pazar yeri mevcut. Lakin bu pazar yerlerinin en çok öne çıkan üç tanesi OpenSea, Rarible ve Nifty Gateway.
Bu, duruma nazaran değişiklik gösterir. Blok zinciri teknolojisinin en değerli avantajlarından biri, rastgele bir sürecin gerçekleştiği her seferin bir kaydının saklanması ve bunun da sürece sokulan kripto para ünitesi ya da dijital objenin çalınmasını ve elden çıkarılmasını, örneğin bir müzede bulunan bir sanat yapıtından daha güç hale getirmesidir. Bununla birlikte kripto para üniteleri daha evvel pek çok kez çalındı. Yani bu, NFT’lerin de çalınabileceğini manasına geliyor. Lakin bu durum, NFT’lerin nasıl saklandığına nazaran değişiklik gösterir.
Eğer NFT’lerin güvenilirliği konusunda daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız, buradaki ilişkiden ulaşabileceğiniz yazıya göz atmanız sizin için yararlı olabilir.
Aynı kripto para üniteleri üzere, NFT’ler de dijital cüzdanlarda saklanır. Fakat bu noktada dijital cüzdanın NFT uyumlu olması gerektiğini belirtmekte yarar var. Bununla birlikte dijital cüzdanı da inançlı bir depolama ünitesinde saklanması büyük kıymet arz ediyor.
Mevcut NFT pazar yerlerinin büyük bir kısmı, alım-satım işlerinde Ethereum’u kabul ediyor. Lakin her ne kadar bu durum büyük bir ölçüde pazar yerlerinin inisiyatifine kalmış olsa da, teknik olarak NFT satan kullanıcılar, çalışmaları için kendi tercih ettikleri kripto para ünitesini istemekte özgürler.
Müzisyen Steve Aoki, “Dominion X” isimli bir NFT drop’undaki bir karakteri temel alan bir televizyon programı üzerinde çalışıyor. Kelam konusu programın internet sitesinde, bunun blok zinciri üzerinde başlatılan bir dizi olacağı tabir ediliyor. Hatta bu televizyon programının birinci kısa tanıtım görüntüsü da tanınan NFT pazar yeri OpenSea’de yer alıyor ve birebir vakitte burada televizyon programıyla bağlı yüzlerce NFT satışa çıkarılmış durumda.
Bunun yanı sıra NFT’leri bir tıp bilet sistemi olarak kullanan Stoner Cats isimli bir animasyon serisi de mevcut. Bu animasyon serisi, “kafayı bulan kediler” hakkında ve bu seride Mila Kunis, Ashton Kutcher, Chris Rock ve Jane Fonda üzere kıymetli oyuncular rol alıyor. Fakat alışılmış ki, bu animasyon serisini izlemek için bir Stoner Cat NFT’sine sahip olmak koşul.
