Decentralized Finance sözlerinin birleşimiyle ortaya çıkan DeFi, Türkçede “merkeziyetsiz finans yahut merkezi olmayan” manasına geliyor. Ayrıyeten bu, klâsik aracıları ve itimat düzeneklerini değiştirmek için blok zincirleri kullanarak yeni, internete mahsus bir finansal sistem oluşturmaya yönelik kripto kozmosunun kesimi olarak ortaya çıkmış bir çatı terim.
Klâsik finansal sistemlerde para transferi yapabilmek için bankalar yahut borsalar üzere aracılara gereksiniminiz var. O denli ki bugün sadece para transferi değil, birçok süreçte bu aracıları kullanıyoruz. Aracıların temel maksadı ise aslında güvenirliği sağlamak.
DeFi isimli sistemde bu aracıların yerini büsbütün yazılım alıyor. Beşerler, bankalar ve borsalar aracılığıyla süreç yapmak yerine, piyasa oluşturma, ticaret yapma ve tüm sürecin adil ve sağlam olmasını sağlama işini yapan blok zinciri tabanlı “akıllı sözleşmeler” ile direkt birbirleriyle ticaret yapabiliyor. Yani DeFi bir borsanın kripto versiyonu diyebilir miyiz? Aslında bir kesimi. Fakat DeFi, kredi platformları, iddia piyasaları, opsiyonlar ve türevler üzere şeyleri de içeriyor.
Bildiğiniz üzere Wall Street, Manhattan’ın (New York) güneyinde, ülkenin önde gelen kimi finans kuruluşlarının yer aldığı değerli bir sokak. Yani birçok finansal süreç buradan yönetim ediliyor. DeFi ile beşerler, kripto dünyasında Wall Street’in kendi versiyonunu inşa ediyorlar. Fakat belirttiğimiz üzere burada büyük ölçüde bir merkez yok. Kriptoyla ilgilenen bireyler, klasik finansal firmalar tarafından sunulan birçok eserin kripto versiyonlarıyla ve mevcut finansal sistemi yöneten bürokrasi ve düzenlemelerin birçoklarından mahrum biçimde süreç yapıyor.
Pekala DeFi dünyasında tutulan kriptonun kıymeti (T.V.L) yaklaşık olarak ne kadar? DeFi Pulse’a nazaran şu sıralar 54 milyar dolar civarında. Fakat geçmiş periyotlarda bu ölçü 80 milyar bandına kadar yaklaşmıştı. DeFi şayet bir banka olsaydı, mevduat açısından Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yeri 38-40. sıralar olurdu. Yani çok büyük değil ancak küçük de olduğunu söyleyemeyiz.
DeFi’nin büyümesini ölçmenin tek yolu bu değil. Geçen yıl üç basamaklı yüzdelerle büyüyen merkezi olmayan borsalardaki alım satım faaliyetlerine göz atabilirsiniz. Bunun dışında DeFi’nin büyümesine giderek daha fazla telaşla bakan düzenleyiciler ve siyasetçilerden bir ipucu alabilirsiniz.
ABD’li bir para ünitesi uzmanı Michael Hsu, Eylül ayında düzenlenen blockchain konferansında yaptığı konuşmada, birçok DeFı eserinin kendisine 2008 mali krizine giden yıllarda Wall Street’te tanınan olan kredi temerrüt takaslarını ve başka karmaşık türevleri hatırlattığını söyledi. Öte yandan Demokrat Senatör Elizabeth Warren, Aralık ayındaki bir kripto duruşmasında DeFi’yi “kripto dünyasının en tehlikeli kısmı” olarak nitelendirdi.
Özcesi DeFi, klâsik finansal sistemde var olan tüketici muhafaza ve teminatları için kullanılan düzenlemelere tabi değil. Klâsik finansal sistemde düzenlenen fakat DeFi’de düzenlenmeyen bir şeye örnek verecek olursak: en güzel örnek muhtemelen stablecoin’ler (stabil para birimi) olacaktır. Stabil paralar, pahası ABD doları üzere devlet takviyeli bir para ünitesinin kıymetine sabitlenmiş kripto para üniteleridir. Örnek olarak Tether’i (USDT) yahut USD Coin’i verebiliriz.
Stablecoin’ler DeFi pazarlarının kritik bir modülü. Kripto yatırımcılarından birisiyseniz, elinizdeki birikimleri daima dalgalanan kripto para ünitelerinde tutmak pek mantıklı olmayacaktır. Yani istikrarlı olan ve aslında dolar üzere hareket eden bir kripto para en güzel seçenek. Stablecoin satın alan yatırımcılar makul bir formda her bir USD Coin yahut Tether’in 1 dolar bedelinde olduğunu ve stabilcoinlerini istedikleri vakit gerçek dolar karşılığında kullanabileceklerini varsayabilirler.
Fakat düzenleyiciler, ismine karşın stablecoin’lerin aslında o kadar istikrarlı olmadığını savunuyor. Şu anda yasal olarak stablecoin’lerin teğe bir yasal para ünitesiyle muadil olduğunu gösteren hiçbir şey yok. Şayet bu para ünitelerini piyasaya sürenlerin elinde yüksek ölçüleri karşılayacak rezervleri yoksa, kâfi sayıda yatırımcı paralarını bir kezde çekmeye karar verirse her şey çökebilir.
Bilhassa stablecoin’lerin DeFi ticaretinin bel kemiği olduğunu söylemiştik. Bu nedenle en azından şu kademede yatırımcılar için kimi teminatların sağlanması gerekiyor. Yani kripto paraları ihraç edenlerin büyük ölçekli bir geri ödeme durumunda sahiplerine ödeme yapmak için nitekim kâfi varlığa sahip olup olmadığı konusunda soru işaretleri var. Hasebiyle stablecoin’ler, ismi üzere stabil olmayabilir.
Klasik bankaların sunduğu muhafaza yahut teminatların birden fazla sunulmadığı için kredi, kredi kartı ve tasarruf hesabı veren kripto firmaları da kaygı verici. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki düzenleyiciler, bu eserleri piyasaya süren şirketleri tüketiciler için bir risk oluşturabileceklerini söyleyerek kısıtlamaya başladılar. Düzenleyiciler ayrıyeten kullanıcıların kripto token’larını piyasadaki algoritmalar yardımıyla takas etmesine imkan tanıyan merkezi olmayan borsaları yahut DEX’leri de araştırıyor.
Hack ve Dolandırıcılık
DeFi, genel olarak kripto üzere dolandırıcılık için büyük bir gaye. Blockchain tahlil firması Elliptic‘in bir raporuna nazaran, sadece 2021’de DeFi projelerinde atak ve dolandırıcılık nedeniyle 10 milyar dolardan fazla kayıp oldu.
DeFi dolandırıcılığı kurbanları için ekseriyetle çok fazla müracaat yolu yok. Sigortalanan olağan bir bankadaki mevduatın bilakis, kripto paralar genellikle gittikten sonra değiştirilemez yahut geri alınamaz.
Öteki Ayrıntılar
Birinci olarak, birçok insan DeFi’yi çok yeni ve sistemsiz olduğu için seviyor. Sıfırdan yeni bir finansal sistem inşa etmek, iddia edebileceğiniz üzere inanılmaz zorlukları beraberinde getiriyor ve birçok insan kesimin büsbütün açık olan potansiyeline ilgi duyuyor. Birebir vakitte akıllı bir trader yahut finansal bahislerde tecrübeli biriyseniz, klâsik finansal sistemde yapamadığınız her türlü şeyi DeFi’de yapabilir ve potansiyel olarak süratli bir formda çok para kazanabilirsiniz.
İkincisi, birçok DeFi hayranı blokajların teknolojik olarak mevcut bankacılık sisteminden daha üstün olduğunu, bunların birden fazla eski veritabanlarında ve eski kodlarda çalıştığını sav ediyor. Örneğin birçok banka süreci, geçmişi 1960’lara dayanan bir programlama lisanı olan COBOL’da yazılmış programlara dayanmakta. Kripto aslında internet için tasarlanmış birinci para ünitesi ve büyüdükçe internet tabanlı bir finansal sisteme gereksinimi olacak.
DeFi’ye ve kripto piyasasına çok ilgi duyan bir kitle de var. Bu beşerler, merkeziyetsiz finansın büyük bankaların iktisat ve piyasalar üzerindeki gücünü aşındırarak, mevcut finansal sistemimizdeki yanlışları düzeltmeye yardımcı olabileceğini söylüyor.
Bahsi geçen optimist bireyler, DeFi’nin insan aracılarını ve itimat düzeneklerini halka açık blok zincirleri ve açık kaynaklı yazılımlarla değiştirmesini memnuniyetle karşılıyor. Ayrıyeten klâsik finansal sistemden daha ucuz (daha az ücret), daha verimli (daha süratli süreç süreleri) ve daha şeffaf (yolsuzluk için daha az fırsat) olduğunu argüman ediyor. Daha da kıymetlisi, daha evvel sadece profesyonel yatırımcıların erişebildiği araçları insanların ellerine vererek finansal piyasaları daha adil hale getirdiğini düşünüyorlar. Kriptoya anonim olarak ve bir bankanın onayı olmadan katılmak mümkün.
Kripto destekçileri, nihayetinde DeFi’nin daha fazla insan kullandıkça ve birinci meselelerin bir kısmı ortadan kalktıkça, vakitle daha inançlı ve daha sağlam hale geleceğini söylüyor. Web3’ün açgözlü teknoloji platformlarını kullanıcıya ilişkin kolektiflerle değiştireceğine inandıkları üzere, DeFi’nin günümüz bankalarını ve aracı kurumları daha uygun, daha adil bir sistemle değiştireceğine inanıyorlar.
Tüm bunlar kulağa kusursuz geliyor, lakin güvenlik konusunda hala birçok soru işareti var ve telaş duymamak elde değil. Ayrıyeten kripto piyasasında ne olduğu meçhul sayısız kripto para ünitesi var. Bu nedenle dikkatli yaklaşmak gerekiyor.
Hack üzere olaylar vakit zaman gündeme geliyor. Öte yandan kripto borsalarının battığı vakitler oldu. Kimi vakitler ise makul kripto borsalarından yüksek ölçülerde kripto hırsızlığı gerçekleşti. Nihayetinde ise hala güvenlik konusunda birçok tasa var ve bunlar kısa vakitte çözülecek üzere görünmüyor.
